Oto narzędzia, które pomogą ustawić ekspozycję przy filmowaniu

Jeśli mielibyśmy wskazać dwie najważniejsze rzeczy powodujące, że klip filmowy jest technicznie poprawny, to byłyby to poprawnie ustawiona ostrość oraz poprawnie ustawiona ekspozycja. Ustawianiu ostrości poświęciliśmy już dwa artykuły (linki poniżej), czas zatem zająć się kwestią ekspozycji.

Sprawdź też:

• Narzędzia ułatwiające ustawianie ostrości przy filmowaniu
• Autofokus kontra manual — ustawianie ostrości w filmie

Podobnie jak w przypadku narzędzi wspomagających ręczne ustawianie ostrości, także i tu możemy wyróżnić rozwiązania programowe oraz sprzętowe. W tym przypadku ważniejsze będą te pierwsze.

Programowe narzędzia wspomagające ustawianie ekspozycji

Teoretycznie najprostszą formą zapewnienia sobie poprawnej ekspozycji podczas nagrywania filmu jest włączenie w naszym aparacie czy kamerze jakiegoś trybu automatycznego lub półautomatycznego. Nie jest to jednak dobre rozwiązanie – w ten sposób możemy na przykład bardzo łatwo prześwietlić twarz bohatera stojącego na czarnym tle lub niedoświetlić, jeśli stoi on na tle białym lub bardzo jasnym. Automat może także zmieniać ekspozycję w czasie ujęcia, co potem bardzo utrudni lub wręcz uniemożliwi wykonanie korekcji barwnej. Nie polecamy zatem takiego rozwiązania.

Drugie proste narzędzie, które oferuje praktycznie każdy filmujący aparat i które dobrze znają fotografowie, to histogram. Jest to wykres, który na osi poziomej wyświetla poziomy jasności, a na osi pionowej ilość pikseli o danej jasności. Jeśli histogram ma wyraźne pionowe kreski z lewej lub prawej strony wykresu, oznacza to, że obraz jest odpowiednio pozbawiony informacji w ciemnych lub jasnych partiach obrazu. Czasem jest to nieuniknione, np. gdy próbujemy filmować czarnego kota na tle oświetlonej południowym słońcem białej ściany. W takich sytuacjach, pracując manualnie, możemy jednak podjąć świadomą decyzję, który z tych elementów jest dla nas ważny i ustawić ekspozycję tak, by choć jeden z nich był dobrze zarejestrowany. Choć najlepiej byłoby w tej przykładowej sytuacji przestawić kamerę lub przenieść kota w inne miejsce. Ale oczywiście tego typu ingerencje w filmowaną scenę nie zawsze są możliwe.

Kolejnym narzędziem, które także znajdziemy w praktycznie każdym współczesnym bezlusterkowcu czy kamerze jest zebra. To bardzo proste narzędzie, które nakłada nam na obraz ukośne linie na obszary o ustalonym wcześniej poziomie jasności lub jaśniejsze. Można z niej korzystać na wiele sposobów – niektórzy ustawiają zebrę na 95% lub 100%, by wiedzieć, gdzie w kadrze pojawia się prześwietlenie, czyli brak informacji w jasnych partiach obrazu. Można też ustawić ją w okolicach 70%, co z kolei ułatwia poprawne naświetlenie skóry filmowanych osób, choć tu trzeba uważać na etniczność danego bohatera naszego filmu.

Następne dwa narzędzia są już bardziej zaawansowane, w związku z czym nauka pracy z nimi może chwilę zająć. Znajdziemy je także przede wszystkim w zaawansowanych modelach aparatów oraz w kamerach.

Pierwsze z nich to „Waveform Monitor”, co bywa tłumaczone na polski jako „Monitor Kształtu Fali”. Jest to dwuwymiarowy wykres, który na osi poziomej ma po prostu kadr, czyli lewa część wykresu obrazuje lewą część kadru, prawa prawą itd. Z kolei na osi pionowej widzimy jasność, od całkowitej czerni na dole, do całkowitej bieli na górze. Wykres taki zajmuje sporo miejsca na ekranie, więc praca z nim jest mniej praktyczna niż na przykład z zebrą jeśli nie korzystamy z zewnętrznego podglądu. Daje jednak znacznie więcej informacji na temat całego kadru, poziomów ekspozycji poszczególnych jego elementów, prześwietleń i niedoświetleń.

W podobny sposób informacje na temat rozkładu jasności prezentuje funkcja „False Color” (czasem tłumaczona jako „Fałszywy Kolor”), która nakłada na czarno-białą wersję kadru kolory informujące o jasności poszczególnych obszarów – od niedoświetlenia, czyli przysłowiowej czarnej plamy, przez poprawną ekspozycję, po równie przysłowiową pozbawioną informacji białą plamę.

Sprzętowe narzędzia wspomagające ustawianie ekspozycji

O ile nie filmujemy na taśmie światłoczułej, wszystkie wymienione powyżej cyfrowe narzędzia powinny nam w większości sytuacji wystarczyć. Istnieją jednak także rozwiązania fizyczne, które mogą nam pomóc ustawić ekspozycję.

Pierwszym z nich są różnego rodzaju wzorniki, których najprostszym przykładem jest szara karta. Jest to karta o kolorze 18-procentowej szarości, którą nawet automat powinien prawidłowo naświetlić. Jeśli umieścimy ją w miejscu filmowanego obiektu, możemy zatem ustawić z jej użyciem uśrednioną ekspozycję dla całego kadru. Przydaje się także do ustawienia balansu bieli. W wersji rozbudowanej obok szarego pola możemy we wzorniku mieć też białe i czarne symulujące najjaśniejszy i najciemniejszy obszar kadru. Można też użyć pełnego wzornika, który jeśli nasz program do montażu na to pozwala, może nam pomóc poprawnie odwzorować wszystkie kolory w kadrze. Takie rozwiązania stosuje się często na przykład na planach reklam, gdzie ważne jest poprawne odwzorowanie koloru produktów albo przy filmowaniu na zielonym bądź niebieskim tle, które później będzie wykluczowane.

Drugie przydatne narzędzie to… światłomierz. Nieco już w naszych czasach zapomniany, nadal przydaje się choćby do kontroli proporcji pomiędzy różnymi źródłami światła, z których korzystamy. Jest to zaawansowane narzędzie, które docenią raczej doświadczeni operatorzy cyzelujący obraz niż vlogerzy nagrywający reporterski materiał w terenie.

Na koniec warto też wspomnieć o ekranach podglądowych. Oczywiście ocenianie ekspozycji wyłącznie w oparciu o ekran nie jest dobrym pomysłem – zbyt wiele zależy tu od jasności ekranu oraz warunków oświetleniowych, w jakich na ów ekran patrzymy. Duży zewnętrzny ekran bywa jednak przydatny, choćby po to, by na tym wbudowanym oferowanym przez aparat czy kamerę wyświetlić sobie monitor kształtu fali czy fałszywy kolor. Dobre zewnętrzne monitory potrafią też poprawnie wyświetlić materiały w standardzie HDR, co wymaga zazwyczaj dość dużej jasności, nieoferowanej przez monitory wbudowane.

Potrzebne do oceny ekspozycji narzędzia oferuje dziś niemal każdy aparat czy kamera. Musimy jednak pamiętać, że ostateczna kreatywna decyzja w tej materii należy do nas, użytkowników. Celowe niedoświetlenie czy prześwietlenie ujęcia też jest przecież środkiem artystycznego wyrazu. A narzędzia omówione powyżej służą temu, by dać nam kontrolę nad tym właśnie kreatywnym wyrazem.